ਇਤਿਹਾਸ 'ਚੋਂ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਭਾਲ ਰਿਹੈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ

ਇਤਿਹਾਸ 'ਚੋਂ ਆਪਣਾ ਵਜੂਦ ਭਾਲ ਰਿਹੈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ-32

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲਾਇਲਪੁਰ (ਫੈਸਲਾਬਾਦ)

ਸੰਨ 1947, ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਵੰਡ ਦੀ ਕਦੇ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲੀ ਲਕੀਰ ਨੇ ਲੱਖਾਂ-ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਵਕਤ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਠਿਕਾਣਿਆਂ ਵੱਲ ਪਲਾਇਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਇਹ ਸੰਤਾਪ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਝੇਲਣਾ ਪਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਦੂਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ-ਸਾਰ ਲੈਣਾ ਵੀ ਐਨਾ ਆਸਾਨ ਨਾ ਰਿਹਾ।

ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ 128 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ (ਸੰਨ 1896 ਵਿਚ ਚਨਾਬ ਕਾਲੋਨੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਲੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਸਰ ਜੇਮਜ਼ ਬੀ. ਲਾਇਲ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਸਤੰਬਰ 1977 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਨਰਲ ਜ਼ਿਆ-ਉਲ-ਹੱਕ ਨੇ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦਾ ਨਾਂਅ ਬਦਲ ਕੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸ਼ਾਹ ਫ਼ੈਸਲ ਬੀਨ ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ) ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਕਚਹਿਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਕ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਬੰਧੀ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਜਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਗਜ਼ੇਟੀਅਰ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਨਾਂਅ ਸਬੰਧੀ ਹੀ ਕੋਈ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਦੇ ਅੱਧ-ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਘੰਟਾ-ਘਰ ਚੌਕ 'ਚੋਂ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ 8 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਰੇਲ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਕਚਹਿਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਕਾਰਖਾਨਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਚਨਿਊਟ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਆਮੇਨਪੁਰ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਭਵਾਨਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਝੰਗ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਰਸਤੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਘੰਟਾਘਰ ਚੌਰਾਹੇ ਵਿਚੋਂ ਜਿਹੜੀ ਸਿੱਧੀ ਸੜਕ ਕਚਹਿਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਚੌਕ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੱਡਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਉਪਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਦੋ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਉੱਚਾ ਬੁਰਜ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਬਾਕੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀਆਂ ਸਭ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਜਿਉਂ ਦੀਆਂ ਤਿਉਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਵਾਲੇ ਭਵਨ ਅਤੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ 100 ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੋਰ ਕਮਰੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਟਰੀਟ ਨੰ: 2 ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹਾਜੀ ਅਹਿਮਦ ਹੁਸੈਨ (ਉਮਰ 85 ਸਾਲ) ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ ਇਕ ਫ੍ਰੀ ਸਿੱਖ ਸਕੂਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਲਾਈ-ਕਢਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਗੌਰਮਿੰਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਮਾਡਲ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਆਸ-ਪਾਸ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਇਸ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ 'ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ' ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਲਗਾਏ ਗਏ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਜ਼ੰਗ ਲੱਗ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦਾ ਓਪਰੀ ਹਿੱਸਾ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮੋੜ ਕੇ ਖੁਦ ਹੀ ਦੋਹਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੱਥਰ ਦੇ ਥੜ੍ਹੇ ਉੱਪਰ ਲਿਖਿਆ ਇਹ ਸਾਫ਼ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ-'ਸ੍ਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਮਿਤੀ ਮਾਘ 2 ਸੰਮਤ ਖ਼ਾਲਸਾ 240 ਨੂੰ ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਜਾਜ ਲਾਇਲਪੁਰ ਨੇ ਕਰਵਾਈ। ਦਾਸ ਸਕੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਾਇਲਪੁਰ-15.1.1939।' ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲੰਗਰ ਭਵਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗੀ ਇਕ ਸਿੱਲ੍ਹ 'ਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ-'ਇਸ ਬਰਾਂਦੇ ਕੀ ਚਿਪਸ ਕੀ ਸੇਵਾ ਯਕਮ ਸਾਵਨ ਮੁਬਲਗ਼ 3100/-, ਸੰਮਤ 2001, ਭਾਈ ਜੁਨੇਦ ਸਿੰਘ ਹਕੀਮ ਲਾਇਲਪੁਰ ਨਿਵਾਸੀ ਨੇ ਕਰਾਈ।'
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੋਛੜ